Westerborkpad
Het Westerborkpad - Wandeling van Amsterdam naar Kamp Westerbork
-
LAW 15 | Westerborkpad
LAW 15 | Westerborkpad
Wandel jij het hele Westerborkpad? Ga hier naar de routepagina.
-
Bestel de Westerborkpad Wandelgids
Bestel de Westerborkpad Wandelgids
Ga jij graag met een geprint boekje op pad? Bestel hier de wandelgids van het Westerborkpad!
De Veluwe in oorlogstijd: - 3 Fietsroutes over de Joodse Geschiedenis
-
Fietsroute: Nunspeet - Vierhouten | 30 KM
Fietsroute: Nunspeet - Vierhouten | 30 KM
Start- en eindpunt: NS Station Nunspeet
- Het Verscholen Dorp
- Monument met 8 slachtoffers
- De Paasheuvel
- Bruine Enk
-
Fietsroute: 't Harde - Elburg | 25 KM
Fietsroute: 't Harde - Elburg | 25 KM
Start- en eindpunt: NS-Station 't Harde
- Monument Ted Bachenheimer
- Begraafplaats Doornspijk
- Monument aan de Veldweg
- Museum Sjoel
- Joodse Begraafplaats
- Huizenrij met Joodse onderduikers
- Familie Spaan
- Oldebroek – Elburg verplaatsing in ’44
-
Fietsroute: Wezep - Oldebroek | 31 KM
Fietsroute: Wezep - Oldebroek | 31 KM
Start- en eindpunt: NS Station Wezep
- Begraafplaats Oosterwolde
- Onderduikadressen omgeving
- Kerk Oosterwolde
- Pastorie van de Oosterwolde
- Omgeving Oldebroek
Uitgelicht: - Elburg in Oorlogstijd
Terugblik van 2 Elburgse vrienden
Freek Broekhuizen (1927-1997) en Wim de Gunst (1928-2005) waren ongeveer dertien jaar oud toen de Tweede Wereldoorlog begon. Begin mei 1995 blikten de beide vrienden nog eens terug op de jaren 1940-1945. De oorlog had hun jeugd voor een belangrijk deel bepaald. Freek en Wim woonden tijdens de oorlog beiden aan de Beekstraat. De familie Broekhuizen had een schildersbedrijf in het pand Beekstraat 11. De ouders van Wim de Gunst hadden een drogisterij in ‘t Olde Huus, het pand Beekstraat 35. Aanvankelijk leek het leven na de capitulatie in 1940 weer haar normale gang te gaan. Het was is de begintijd van de oorlog tamelijk rustig in Elburg. Dat veranderde toen in Elburg Joodse medebewoners werden opgehaald en naar werkkampen gedeporteerd. Op de stadswallen waren inmiddels bordjes opgehangen met de tekst: Voor Joden verboden. Het besef begon door te dringen wat de gevolgen van de bezetting waren.
Beide waren tijdens de oorlog actief met het verspreiden van illegale krantjes in Elburg.
Locaties met verhalen - die niet vergeten mogen worden
-
Museum Sjoel Elburg
Museum Sjoel Elburg
MuseumElburg
Museum Sjoel Elburg is een uniek verhalenmuseum over de geschiedenis van joden in de provincie.
-
Monument Veldweg
Monument Veldweg
Monument VeldwegMonument Veldweg
In 1963 werd op de hoek Veldweg-Oude Kerkweg in Doornspijk een oorlogsmonument geplaatst. Het gedenkteken was vervaardigd door beeldhouwer Jan de Melker uit Oostendorp. Het monument bestaat uit een stenen pilaar waarop een aan de zijkanten met oorlogsbeelden uitgewerkte koperen tafel is aangebracht. Op deze tafel staan de namen van alle gevallenen uit de Tweede Wereldoorlog uit de gemeente Doornspijk vermeld. Op een kleine koperen pilaar op de tafel staan de woorden ‘God met ons’ met daarboven een koperen kom. Achter dit monument is een heuveltje gemaakt met hierop een grote zwerfkei. Rond het monument is een fraai gazon met bomen en planten aangelegd.
Lijst met namen van de slachtoffers uit de gemeente Doornspijk met hun geboortedata en sterfdata en plaats van overlijden:
- Gerrit Berghorst 22-10-1919 02-04-1945 Zöschen
- Gerrit Blaauw 06-05-1907 08-03-1945 Woeste Hoeve/Beekbergen
- Johannes Brouwer 02-04-1920 02-04-1945 Wöbbelin
- Jozeph de Lange 25-06-1922 23-07-1943 Sobibor
- Willibrord C. Nieuwenhuis 13-10-1919 16-04-1945 Doornspijk
- Maria van Os-van ’t Goor 12-03-1894 26-05-1945 ’t Harde
- Willem Pater 15-03-1909 11-04-1945 Wöbbelin
- Gerard van Putten 20-04-1925 08-04-1945 Neuengamme
- Nicolaas Samuel Rambonnet 31-01-1921 13-04-1945 Heerde
- Eibert Spaan 22-08-1893 06-06-1945 ’t Harde
- Willem Spaan 06-05-1919 22-03-1945 Wöbbelin
- Gerrit Jan van der Veen 09-12-1923 24-04-1945 Sandbostel
- Beert Vlieger 07-11-1921 28-02-1945 Wöbbelin
- Diesmer Vlieger 30-08-1902 24-04-1945 Sandbostel
- Hendrik Vlieger 31-08-1920 03-03-1945 Neuengamme
- Teunis Vlieger 29-11-1926 30-04-1945 Wöbbelin
- Willem Vlieger 25-05-1917 24-04-1945 Sandbostel
Bron:
Willem van Norel. Elburg en omstreken in oorlogstijd 1940-1945. Herdenkingsboek. Raalte, 2020.MonumentDoornspijk
In 1963 werd op de hoek Veldweg-Oude Kerkweg in Doornspijk een oorlogsmonument geplaatst. Het gedenkteken...
-
Luisterplek: Het Verscholen dorp
Luisterplek: Het Verscholen dorp
Luisterplek: Het Verscholen dorpLuisterplek: Het Verscholen dorp
In het voorjaar van 1943 werd in de Soerelse bossen een geheim dorp voor onderduikers gesticht. 'Het Verscholen Dorp' bood toevlucht aan meer dan tachtig vluchtelingen. Op zondag 29 oktober 1944 sloeg het noodlot toe, toen twee Landstormers per toeval op een jonge onderduiker stuitte. Het kamp werd vernietigd en executies volgden maar de meeste onderduikers wisten te ontsnappen.
In de dichte bossen nabij Vierhouten bij huize "Pas Op" werd tijdens de Tweede Wereldoorlog een geheim dorp gebouwd waar meer dan een jaar lang ongeveer 80 mensen zijn verborgen. Het begon met het onderbrengen van joden in een schaftkeet in de bossen. Daarna werden er een negen hutten gebouwd. Hier vonden joden, onderduikers en anderen onderdak. De voedselvoorziening was een grote zorg. "Opa" Bakker en zijn vrouw "tante" Cor namen dit ter hand. Behalve eten moest er ook kleding, kachels, potten en pannen komen. Ook moest de medische hulp verzekerd zijn. Hier waren tientallen mensen bij betrokken. Tweemaal ging het bijna mis.
Op zondag 29 oktober 1944 werd het kamp inderdaad ontdekt. Twee mannen van het "SS-Freiwilligen Regiment 83 Landstorm Nederland" zagen een jongen in de bossen lopen. Dezelfde avond en de volgende dag werden acht Joden en een Duitse deserteur opgepakt. De overige onderduikers wisten te ontsnappen De acht Joden werden op 31 oktober bij Vierhouten doodgeschoten. Na de oorlog zijn enkele hutten van dit unieke dorp gereconstrueerd.
Toeristische informatie
Pas-Op-Weg, bij onderduikerskamp Het Verscholen Dorp, in de bossen tussen Nunspeet en Vierhouten. GPS code: 52°20'24.04’’N 5°52’10.79’’O
LuisterplekVierhouten
In het voorjaar van 1943 werd in de Soerelse bossen een geheim dorp voor onderduikers gesticht. 'Het...
-
Grafmonument Ted Bachenheimer
Grafmonument Ted Bachenheimer
Monument't Harde
De herinnering aan de Tweede Wereldoorlog wordt op ’t Harde tegenwoordig vooral bepaald door een opvallend...
-
Oorlogsmonument Doornspijk
Oorlogsmonument Doornspijk
Oorlogsmonument DoornspijkOorlogsmonument Doornspijk
Het ‘Short Stirling-monument’ in Doornspijk (gemeente Elburg) is opgericht ter nagedachtenis aan de op 13 mei 1943 verongelukte bemanning van een Britse Wellington bommenwerper.
De namen van de gesneuvelde gealllieerde soldaten luiden:
Radiotelegrafist R.H.D. Cook (30), boordschutter R. Hughes (20), Piloot L. Waldorf (20), boordschutter T. Wharmby (21) en bommenwerper J.G. Wilson.De Britse Vickers Wellington HE-702 kwam in de nacht van 12 op 13 mei 1943 terug van een geslaagde bombardementsvlucht op Duisburg. Boven Doornspijk werd de bommenwerper neergeschoten door een Duitse Messerschmidt. De heer Holstege was ooggetuige van de crash: ‘Het was precies boven ons huis. Ik hoorde een kleine mitrailleurstoot en het toestel stond meteen in brand. De motoren gingen verschrikkelijk tekeer toen het vliegtuig naar beneden stortte.’ Pas de volgende dag kon hij, samen met D. Lieuwerink, op pad om te zien wat er precies gebeurd was. ‘Ik ben op een oude fiets er naar toe gereden. Een grote Duitse vrachtwagen kwam mij achterop en ik ben daarvoor in de berm gedoken. Pas zondagmorgen hebben Russische krijgsgevangenen de omgekomen bemanning uit het vliegtuig gehaald.’
Bron: 4en5mei.nl
MonumentDoornspijk
Het ‘Short Stirling-monument’ in Doornspijk (gemeente Elburg) is opgericht ter nagedachtenis aan de op...
-
Monument op de Paasheuvel
Monument op de Paasheuvel
MonumentVierhouten
Op een niet al te opvallende plek in Vierhouten bevindt zich een indringend oorlogsmonument. Dit herdenkingsmonument...
-
Huizenrij met vijf(!) onderduikadressen
Huizenrij met vijf(!) onderduikadressen
Huizenrij met vijf(!) onderduikadressenHuizenrij met vijf(!) onderduikadressen
Vijf onderduikadressen in Oldebroek op een rij
In Oldebroek waren tijdens de Tweede Wereldoorlog relatief veel woningen en boerderijen waar onderduikers een (veilige) plek hadden. Heel bijzonder is dat aan de Zuiderzeestraatweg en (doorlopend) aan de Feithenhofsweg vijf aaneengesloten huizen op een rij Joodse onderduikers verborgen hielden. In 1995 schreef Henk van ’t Hul, zoon van de bewoners van één van deze huizen daar een verhaal over.De huizen hadden in de oorlogsjaren een andere nummering dan tegenwoordig. Toen werden de woningen aangeduid met E 94, E 95, E 96, E 97 en E 98. Momenteel staan deze woningen geregistreerd met de adressen Zuiderzeestraatweg 29 en 31 en de adressen Feithenhofsweg 3, 5 en 7.
Op E 94 (Zuiderzeestraatweg 29) woonde de oude molenaar Helmig van de Weg met zijn vrouw Johanna van de Weg-Aarsen. Zij verborgen voor kortere of langere tijd tijdens de oorlog vier Joodse onderduikers: Sophie Northeimer, het echtpaar Leon en Roos Trompetter en hun dochter Lottie. Later kregen ook het Joodse echtpaar Visser met hun dochter tijdelijk onderdak bij de familie Van de Weg. Alle vier onderduikers wisten uiteindelijk de oorlog te overleven.
Buurman Hendrik Boeve (E 95) zat volop in het verzet in Oldebroek. Hij en zijn vrouw Hendrikje Boeve-van Loo verborgen in hun woning aan de Zuiderzeestraatweg 31 het Joodse meisje Enny Jacobs. Vanaf het Pinksterweekend van 1944 tot in november 1945 verbleef ook Sonja Zelewicz bij de familie Boeve. Zij was in 1938 vanwege de toenemende Jodenvervolgingen met haar ouders uit Duitsland naar Nederland gevlucht. Enny Jacobs en Sonja Zelewicz overleefden de oorlog.
Net om de hoek, aan de Feithenhofsweg 3 (E 96) woonde de familie Van ’t Hul. Bij Jaap van ’t Hul en Petertje van ’t Hul-Koornberg zaten Kurt en Kitty Mühlfelder-Troostwijk met hun dochtertje Marlies in de periode maart 1943 tot februari 1944 ondergedoken. Kurt, Kitty en Marlies Mühlfelder overleefden de oorlog.
Op het adres E 97 (Feithenhofsweg 5) woonden Herman Wessels met zijn vrouw Jansje Wessels-Christoffels. In hun huis zat het Joodse echtpaar Arthur en Dora Troostwijk-van Essen uit Zwolle ondergedoken. Arthur en Dora waren de ouders van Kitty, die bij de buren, de familie Van ’t Hul, was ondergedoken. Er was met regelmaat contact tussen de families Troostwijk en Mühlfelder.
Arthur en Dora Troostwijk overleefden uiteindelijk de oorlog. Ook de zoons Leo en Maurits en hun dochter Kitty met haar gezin komen door de oorlog heen. Zoon Menno werd op 13 maart 1943, direct na aankomst uit Westerbork, in Sobibor vergast. Zijn vrouw Annie Troostwijk-Hijmans werd op 10 maart 1943 vanuit Westerbork gedeporteerd naar het concentratiekamp Alter Flugplatz bij Lublin. Ze moest daar dwangarbeid verrichten, maar werd op 1 juni 1944 in Trawniki (Polen) vermoord.
Naast de familie Wessels woonden Albert Fidder en zijn vrouw Marrigje Fidder-Spijkerboer op het adres E 98 (Feithenhofsweg 7). Albert Fidder was vele jaren in dienst bij de familie Van Sytzama op het landgoed Schouwenburg. Het echtpaar Fidder had geen kinderen. In februari 1943 kregen ze Joodse onderduikers in huis, het Zwolse echtpaar Aron Keizer en Aaltje Keizer-Wallage.
Tijdens de onderduikperiode ontstonden er spanningen die steeds verder opliepen. Het echtpaar hield zich niet aan de afspraken en dreigden met hun roekeloze gedrag andere onderduikers in gevaar te brengen. Toen het uit de hand dreigde te lopen, zocht Albert Fidder contact met het verzet. Na ampele overweging werd besloten om het echtpaar Keizer te liquideren. Een uitermate moeilijke beslissing om uiteindelijk erger te voorkomen.
De officiële overlijdensdatum van het Aron en Aaltje Keizer-Wallage is vastgesteld op 29 februari 1944. Hun beide dochters wisten door onderduik de oorlog te overleven.
Bron:
- van ’t Hul. Belevenissen met Joodse onderduikers. Vijf op een rij. In: Oldebroek in oorlogstijd. Schuilplaats voor vreemdelingen. Wezep, 1995.
- van Pijkeren. Verzet & gezag. Een geschiedenis van Oldebroek in de Tweede Wereldoorlog. Raalte, 2020.
- van Norel. Elburg en omstreken in oorlogstijd 1940-1945. Herdenkingsboek. Raalte, 2020.
- van Norel. Elburg in oorlogstijd. Website Arent thoe Boecop.
- Schelvis. Binnen de poorten. Een verslag van twee jaar Duitse vernietigings- en concentratiekampen. Amsterdam, 2007.
Diverse briefwisselingen en gesprekken tussen Henk van ’t Hul (1930-2021) en Willem van Norel.
RoutemediaOldebroek
Dat er in Oldebroek relatief veel onderduikers waren tijdens de oorlog is mede te verklaren door het...
-
De Familie Spaan
De Familie Spaan
De Familie SpaanDe Familie Spaan
De Familie Spaan was een familie die als onderduikadres goldt tijdens de Tweede Wereldoorlog. Lees onder andere over het verhaal van Carla Jacobs en hoe het laatste oorlogsjaar voor de familie Spaan een dramatisch verloop zou hebben.
Het achtste onderduikadres van Carla Jacobs was bij de familie Spaan op ’t Harde. Dick Bleij en zijn vriendin Miep Westerink brachten Carla Jacobs op het Oostloo op de boerderij van Eibert en Sientje Spaan. Bij de familie Spaan werd Carla liefdevol opgevangen. Carla sliep in de opkamer boven de kelder. Omdat de familie Spaan vijf jongens had, was een meisje dat een beetje in de huishouding kon helpen welkom. Soms hielp Carla mee op het land bij het oogsten. Een poos later kwamen er nog enkele onderduikers bij, waaronder Piet. Bij de familie Spaan was voldoende voedsel. Op de boerderij werd gekarnd, gedorst, brood gebakken en soms geslacht. In de zomermaanden kwamen twee Rotterdamse gezinnen een paar weken logeren. Hun mannen werkten als dwangarbeiders in Duitsland. Midden in de hooischuur was een schuilplek gemaakt met twee afdelingen, waar bij onraad ook geslapen kon worden.
Op 10 december 1944 veranderde alles plotseling. Willem Spaan en zijn vader werden gearresteerd. Het was niet langer veilig bij de familie Spaan. Carla werd weer naar de familie Zoet aan de Molenweg in Elburg gebracht. Bij Helmig Zoet zaten diverse mensen ondergedoken, waaronder de moeder van Carla. In Elburg maakten Carla en haar moeder op 19 april 1945 de bevrijding mee. Na de oorlog werd het gezin Jacobs herenigd.
Eibert en Willem Spaan
Het laatste oorlogsjaar zou voor de familie Spaan uit ’t Harde een dramatisch verloop hebben. Eibert Spaan (1893-1945) en zijn vrouw Sientje Spaan- Berghorst (1895-1982) woonden met hun gezin op een kleine boerderij in buurtschap Oostloo (Aperlo, nummer G 80). Eibert en Sientje hadden vijf zoons: Hendrik (1915), Frank (1917), Willem (1919), Aart (1925) en Reijer (1928). Een zoontje Aart was na ongeveer zeven weken overleden. De oudste twee zoons trouwden in 1941 en 1943 en woonden na hun huwelijk niet meer thuis. Het leek erop dat de familie Spaan redelijk goed door de oorlog zou heenkomen. Maar op zondagavond 10 december 1944 veranderde alles rigoureus.Hinderlaag
Bij de boerderij van veehandelaar Herman Bouw klopten in de eerste week van december 1944 twee mannen in overalls aan. Het was onduidelijk wat ze wilden, maar al gauw leek het om twee Engelse piloten te gaan. Met gebaren maakten ze duidelijk dat ze behoefte hadden aan voedsel. De piloten hadden hulp nodig om weer terug te kunnen keren naar hun thuisbasis. Ze wilden weer herenigd worden met de geallieerde piloten achter de frontlinie. Er werd een afspraak geregeld met het verzet op zondagavond 10 december. Vanuit Elburg kwamen Aart Kruithof en Johan Brouwer naar de boerderij van Bouw voor een ontmoeting met de Engelse piloten, maar tot hun verbazing verschenen de piloten niet. Even later werden de verzetsmensen gearresteerd door zwaarbewapende Duitse militairen. De (verklede) piloten bleken geen Engelsen te zijn, maar Duitsers. De arrestanten waren in een hinderlaag gelokt.Meer arrestanten
Al heel gauw werd duidelijk dat iedereen die zich in de omgeving van de boerderij van Bouw begaf, zou worden gearresteerd. Willem Spaan wilde die zondagavond nog even op bezoek bij zijn meisje Jannetje Haze. Dat werd hem fataal. Willem Spaan werd volkomen onverwacht opgepakt. Ook Diesmer Vlieger en zijn dochter Hendrikje werden gearresteerd. En in de vroege uren van de maandagmorgen werden ook de broers Willem, Beert, Hendrik en Teunis Vlieger ingerekend. Toen op maandagmorgen bleek dat Willem Spaan niet thuis was, werd vader Eibert Spaan ongerust. Hij besloot op onderzoek uit te gaan. Bij de familie Haze, die iets verderop woonde, bleek Willem de avond daarvoor niet aangekomen te zijn. Wel was het de familie Haze opgevallen dat er bij de boerderij van Herman Bouw die zondagavond zwaaiende lichten van zaklantaarns waren te zien. Eibert Spaan besloot daarop naar Bouw te gaan om helderheid te krijgen. Dat werd hem noodlottig. Eibert Spaan werd gearresteerd. Ook Herman Bouw werd gevangengenomen. Zijn knechten Hendrik Haze en Aalt Berghorst wisten ternauwernood te ontkomen.Naar Apeldoorn
Op maandag 11 december werden de arrestanten met een vrachtauto overgebracht naar de Koning Willem III-kazerne in Apeldoorn. Pogingen van Sientje Spaan-Berghorst om in Apeldoorn contact te krijgen met haar man en zoon om winterkleding te bezorgen, hadden geen resultaat. Ze werd niet toegelaten. De arrestanten verbleven tot 19 december 1944 in Apeldoorn. Op die dag werd de groep (met uitzondering van Hendrikje Vlieger) overgebracht naar Kamp Amersfoort. Hendrikje Vlieger werd op 5 januari 1945 vrijgelaten. Ook Barend Bosman kwam vrij doordat zijn vader de Duitsers succesvol omkocht.Neuengamme en Wöbbelin
Op 2 februari werden Eibert en Willem Spaan met de andere buurtgenoten per trein vanaf Amersfoort overgebracht naar het concentratiekamp Neuengamme. Daar arriveerden ze op 4 februari. Het contact met de familie op ’t Harde viel weg. Het leven in Neuengamme bleek ondragelijk zwaar. Er moesten zware stenen worden versjouwd en het eten was te weinig en van onvoldoende kwaliteit. Vanuit Neuengamme volgde overplaatsing naar het concentratiekamp in Wöbbelin. Willem Spaan kreeg dysenterie. Hij kwijnde langzaam weg, terwijl zijn vader hem probeerde te verzorgen. Willem stierf op 22 maart 1945 op 25-jarige leeftijd. Eibert Spaan was niet in staat om bij het begraven van zijn zoon te zijn. De volgende dag plantte hij een sneeuwbes op het graf.Thuiskomst
Desondanks wist Eibert Spaan de verschrikkingen van het kampleven te overleven. De Amerikanen bevrijdden het kamp. Eibert Spaan werd per vliegtuig overgebracht naar Brussel. Ernstig verzwakt wist hij liftend in twee dagen thuis te komen. Vanaf de IJsselbrug bij Zwolle kreeg hij een lift van Engelse militairen. Zij brachten de verzwakte Eibert Spaan naar zijn boerderij op ’t Harde. De thuiskomst was op 27 mei 1945. Hier vernam Eibert dat de familie reeds op de hoogte was van het sterven van zijn zoon Willem. Kort na zijn thuiskomst kwamen familieleden van mensen die ook waren gedeporteerd, informeren naar het lot van hun dierbaren. Eibert Spaan kon vanaf zijn bed in al zijn zwakheid soms informatie verschaffen. Maar zijn gezondheid bleek heel broos. Eibert kon voor het eerst zijn naar hem genoemde kleinzoon zien, maar zijn krachten namen per dag af. Eibert Spaan stierf op 6 juni 1945. Hij bereikte de leeftijd van 51 jaar. Op zijn begrafenis stond dominee Cuperus stil bij de tekst: ‘En ik ben maar alleen ontkomen om het u aan te zeggen.’ Tijdens de begrafenisplechtigheid werd ook stilgestaan bij het sterven van Willem Spaan. De teraardebestelling had zo het karakter van een dubbele begrafenis. Op de grafsteen van Eibert Spaan op de begraafplaats aan de Zuiderzeestraatweg te Doornspijk staan de volgende woorden: ‘Hij stierf als martelaar der Duitsche tirannie.’Bron:
Willem van Norel. Elburg en omstreken in oorlogstijd 1940-1945. Herdenkingsboek. Raalte, 2020.Monument‘t Harde
De Familie Spaan was een familie die als onderduikadres goldt tijdens de Tweede Wereldoorlog. Lees onder...
-
Werkkamp De Bruine Enk
Werkkamp De Bruine Enk
MonumentNunspeet
De Bruine Enk was een voormalig Joods werkkamp in Nunspeet. In september 1940 werden aan de Hullerweg...
-
Monument met acht slachtoffers
Monument met acht slachtoffers
Monument met acht slachtoffersMonument met acht slachtoffers
Bij het Verscholen Dorp in de bossen rond Vierhouten herinnert een zwerfkei aan het onderduikerskamp waar van april 1943 tot november 1944 langs de toen zanderige en vrijwel onbegaanbare Pas Op-weg onderduikers werden verborgen. Er werden hutten uitgegraven met name als Blokhut, BIM-Hut en Oranjehaven. De BIM-hut stond voor de namen van Beatrix, Irene en Margriet.
Er woonden in totaal tussen de 80 en 120 mensen in de hutten: joden, werkweigeraars, verzetsmensen, Amerikaanse militairen, Engelse vliegers, Duitse deserteurs en een Pool en een Rus. Elke dag bracht een groep vrijwilligers uit Nunspeet water en voedsel, speeltjes, schoon goed en het laatste nieuws. Bij de ontdekking van het kamp werden acht joodse onderduikers opgepakt en later gefusilleerd. Voor hen is een monument aan de Tongerenseweg geplaatst.
Van de 87 onderduikers ontkwamen de meesten Acht joodse onderduikers wisten niet te ontkomen. Zij werden gevangengenomen en in de kelder van 'De Paasheuvel' gevangengezet. Twee van hen werden aan de voet van 'De Paasheuvel' gefusilleerd. De anderen moesten later – samen met een executiepeloton – naar het 'Pas-Opkamp' lopen om daar gefusilleerd te worden.
ngeveer één kilometer buiten Vierhouten ontstond een schermutseling, toen twee van de onderduikers probeerden te vluchten. Eén van hen werd op de vlucht doodgeschoten, de ander keerde terug toen zijn zesjarige zoontje begon te schreeuwen. Er werden drie kuilen gegraven waar de onderduikers in moesten gaan liggen. Vervolgens werden zij dood geschoten. Ook het zesjarig jongetje ontkwam niet aan dit lot. Dit waren Arnold de Leeuw, Louisa Mathilda de Leeuw-Weijl, Johan de Leeuw, Arend Samuel Meijers, Hartog Spijer, Max Gompes, Kaatje Gompes-Schoonhoed en het jongetje John Roelof Meijers. Op de plek waar zij werden gefusilleerd, is een monument geplaatst.
MonumentVierhouten
Bij het Verscholen Dorp in de bossen rond Vierhouten herinnert een zwerfkei aan het onderduikerskamp...
-
Begraafplaats Doornspijk
Begraafplaats Doornspijk
Begraafplaats DoornspijkBegraafplaats Doornspijk
Crash boven het Goor
In de nacht van vrijdag 9 op zaterdag 10 april 1943 deed de RAF met 104 Lancasters en 5 Mosquitos een luchtaanval op Duisburg in het Ruhrgebied. Vanwege de dichte bewolking boven het doelgebied was het bombardement achteraf weinig succesvol. De Engelsen verloren deze nacht acht bommenwerpers, allemaal viermotorige Lancasters. Een van deze bommenwerpers, de ED 618 SR-X van het 101ste squadron, stortte neer in het Goor (het gemeenschappelijke weidegebied tussen Elburg en Doornspijk).Lancaster
De Lancaster Mk. III-ED618-SR-X was in de avond van 9 april om 20.20 uur opgestegen van de vliegbasis Holme-on-Spalding Moor in Yorkshire voor zijn eerste operationele missie. Het toestel werd gevlogen door de 23-jarige piloot sergeant John David Steele. Met deze vlucht begon Steele aan zijn vijftiende missie. Aan boord van de Lancaster bevonden zich verder de 26-jarige navigator sergeant Michael John Bennet, de 22-jarige bommenrichter sergeant D’Arcy Gould, de 23-jarige boordwerktuigkundige sergeant John Hence, de 21-jarige radiotelegrafist/boordschutter officier Norman James Ritchie, de 23-jarige rugkoepelschutter sergeant Stanley Grundy en de 21-jarige staartschutter sergeant William David George O’Brien.Aanval
De met bommen geladen Lancaster werd omstreeks 22.45 uur boven Het Goor nabij Doornspijk aangevallen door een Messerschmitt Bf 110. Tijdens deze aanval explodeerde de Lancaster, maar ook de Duitse nachtjager stortte neer. De boordmarconist Heinz Huhn wist zich met een parachute uit de brandende Messerschmitt te redden. De 22-jarige piloot, luitenant Oskar Köstler, verloor bij deze actie het leven. Van de Britse Lancaster overleefde niemand van de zevenkoppige bemanning de crash. In het op 13 april 1943 opgemaakte proces-verbaal werd de crash als volgt beschreven:‘De verschillende stukken kwamen met een gierend geluid naar beneden, terwijl de geheele omgeving helder verlicht was. Er werd als het ware een ketting van vuur waargenomen in de lucht. Naar alle waarschijnlijkheid van een brandende benzinetank welke is neergekomen onder de gemeente Doornspijk, dichtbij de grens van Elburg. ’s Zaterdagsmorgens 10 april kon bij daglicht het geval eerst worden overzien. Er bleek toen aan de hand van brokstukken, die onder Elburg lagen, althans werden gevonden, dat neergestort zijn een Duitsche jager en een viermotorige Engelsche bommenwerper. Voor zover bekend is de enige overlevende een der Duitsche piloten, die het leven heeft gered door afspringing met zijn valscherm. De vermoedelijke toedracht is geweest als volgt: De Duitsche jager heeft van zeer dichtbij de bommenwerper aangeschoten, die in de lucht is geëxplodeerd. De jager zelf is toen door een der brokstukken getroffen en beide zijn neergestort. Alles zou zich afgespeeld hebben op een hoogte van ongeveer 6.000 meter. Een volledige opsomming geven van de verschillende stukken die zijn neergestort is onmogelijk door het groote aantal kleine brokken. Wat van de Engelsche bommenwerper is neergevallen onder Elburg ligt nagenoeg geheel in het grasland Het Goor, ter weerszijden van de straatweg naar Nunspeet.’
De zeven Engelse vliegeniers werden op de begraafplaats in Doornspijk begraven. Het lichaam van luitenant Oskar Köstler (1920-1943) is uiteindelijk begraven op de Duitse militaire begraafplaats in het Limburgse Ysselstein.
Bron:
Willem van Norel. Elburg en omstreken in oorlogstijd 1940-1945. Herdenkingsboek. Raalte, 2020.MonumentDoornspijk
Zeven Engelse vliegeniers werden op de begraafplaats in Doornspijk begraven. Een indrukwekkende plek...
-
Onderduikers op boerderij Soppenhof
Onderduikers op boerderij Soppenhof
Onderduikers op boerderij SoppenhofOnderduikers op boerderij Soppenhof
Onderduikers op boerderij Soppenhof
De familie Van Zeeburg bewoonde vele jaren een terpboerderij op Soppenhof, onder de rook van Doornspijk. Tijdens de oorlogsjaren diende deze boerderij als schuilplaats voor twee Joodse families. De boerderij Soppenhof werd tijdens de oorlog bewoond door de weduwe Gerrigje van Zeeburgden Besten (1867-1946) en haar dochters Harmpje, Cornelisje Reintje, Jantje (later getrouwd met Jannes Vinke) en haar zoon Beert. Vader Aart van Zeeburg was op 13 maart 1928 overleden.Zes onderduikers
De familie Van Zeeburg stond bekend als gastvrij. Al voor de oorlog werden op de boerderij pensiongasten ontvangen. De afgelegen boerderij leek tijdens de oorlogsdagen een geschikte plek om mensen te verbergen. Vanaf oktober 1942 vond de familie Kahn een schuilplaats bij de Van Zeeburgs. Moeder Dora Kahn, haar zoon Robert en haar dochter Rose-Mary kwamen uit Amsterdam. Kort voor de komst van de familie Kahn hadden Sarah Kreisberg-Levi (1886), een uit Duitsland afkomstige Joodse vrouw, en haar zoon Isbert (1923) ook een onderduikplek bij de familie Van Zeeburg gevonden. Na zijn ontsnapping uit Kamp Westerbork voegde ook René Kahn zich bij zijn gezin op het onderduikadres op boerderij Soppenhof. Daarmee was het aantal Joodse onderduikers op zes gekomen. De familie Van Zeeburg was zich tijdens de angstige oorlogsdagen ten volle bewust welke gevaren het laten onderduiken van Joden met zich mee kon brengen. En hoewel de Duitsers enkele keren een huiszoeking deden, bleken de vernuftig gebouwde schuilplaatsen (een ruimte tussen de bedsteden en de vloer van de zolder) onvindbaar voor de bezetters te zijn. Nadat de bezetters plannen hadden om op de boerderij een aantal Duitse soldaten in te kwartieren, kon de familie Van Zeeburg dit verhinderen door te simuleren dat de veestapel was aangetast door een besmettelijke ziekte.Angst
De angst voor ontdekking of verraad op het onderduikadres bleef voortdurend aanwezig. De schuilplek tussen de bedstede en de vloer van de zolder hoefde niet vaak gebruikt te worden. Op een middag werd het echter toch heel spannend. Het verzet waarschuwde de familie Van Zeeburg dat er in de buurt een Engels vliegtuig was neergeschoten. De Duitsers waren op zoek naar de piloten en kamden alle boerderijen in de omgeving uit. De onderduikers moesten snel in hun schuilplaatsen kruipen. De boerderij van Van Zeeburg werd grondig doorzocht, maar er werd niets gevonden. Ze liepen zelfs over het luik van de schuilplek, maar het liep goed af.Bron:
Willem van Norel. Elburg en omstreken in oorlogstijd 1940-1945. Herdenkingsboek. Raalte, 2020.Achter glazen tralies
Dora Kahn schreef na de oorlog haar herinneringen aan haar onderduiktijd op in een (kort) verhaal dat ze Achter glazen tralies noemde. Een fragment uit haar onderduiktijd op boerderij Soppenhof: De boerderij lag ver van het dorp af, aan een kronkelweggetje, midden tussen de landerijen. Ik hoorde wat ze allemaal deden in en rond de boerderij. Beert was de boer en hoofd van de familie, Harmpje kookte met veel lawaai, heerlijk vond ik dat om te horen en rustgevend, Cor deed het stille naaiwerk, Jantje deed eigenlijk van alles, soms plukte ze bloemen en kwam die bij ons in een vaasje brengen. Dit was erg ontroerend en fijngevoelig van haar. Het was een klein gebaar, maar als je als slachtvee op een hooizolder zit met je man en kinderen, door god en iedereen verlaten, dan is zo een kleine geste genoeg om je weer moed te geven, dan tel je weer even mee als mens. Jantje was de stilste van de drie, maar de gevoeligste. Verder stond er natuurlijk vee op de landerijen, koeien, schapen, wat paarden. Wat heb ik me in die tijd vaak gewenst een koe te zijn, vrij in de wei. Zelfs van een afstand kreeg ik een band met de koeien, ik leerde hun koppen kennen met hun trouwe ogen, starend en grazend in vrijheid, zich van geen oorlog bewust. Stomme beesten, maar toch. Als ze ’s winters op de deel stonden, miste ik ze in het landschap, zo leeg. Maar als we in de bedstee lagen in de winter en we ze hoorden loeien door de dunne houten wand met de kieren in de schuur naast ons, herkende ik ze allemaal aan hun loei, Piet, Bertha. Uit: Ivo Weyel. Oorlogszoon. De onderduikjaren van mijn vader en het leven daarna. Amsterdam/Antwerpen, 2018. Pag. 138-139.MonumentDoornspijk
De familie Van Zeeburg bewoonde vele jaren een terpboerderij op Soppenhof, onder de rook van Doornspijk....
Deze pagina, de routes en de verhalen zijn ontwikkeld in kader van het project Gelderland Herdenkt: 75 jaar vrijheid.